Faktor Penyebab PerkahlVinan Tanpa Kebenaran Di Luar Negara
FAKTOR PENYEBAB PERKAHWINAN TANPA
KEBENARAN DI LUAR NEGARA: SATU KAJIAN DI
MAHKAMAH RENDAH SYARIAH MUAR
Amir Husin Md Nor'
Siti Safwati Binti Mohd Shari ....
Abstract
The objective of the article is to examine and determine the reasons
behind the action taken by the couple to contract their marriage outside
Malaysia. The research is conducted at the Syariah Court of Muar
which focused on the cases filed in 2003. The result shows that there
are three main factors contributed to this alarming phenomenon
namely; the family, nationality and legal factors.
PENDAHULUAN
Manusia adalah makhluk yang lebih dimuliakan dan diutamakan oleh Allah S.W.t
dibandingkan dengan makhluk-makhluk lainnya. Allah S.W.t telah menetapkan adanya
aturan tentang perkahwinan bagi manusia dengan aturan-aturan yang tidak boleh
dilanggar dan manusia tidak boleh berbuat semahunya seperti mana makhluk-makhluk
Allah S.W.t yang lain. AI-Quran dan hadis-hadis RasulNya secara jelas telah
menggariskan hukum-hakam berkaitan dengan perkahwinan umpamanya, mengenai
peminangan sebagai pendahuluan perkahwinan, mahar atau mas kahwin, upacara akad
nikah, kerukunan dalam berumah tangga, perceraian, ruj uk, idah, mutaah dan
sebagainya.
Di Malaysia, urusan pernikahan merupakan sebahagian daripada urusan agama yang
termasuk di dalam bidang kuasa negeri-negeri. la adalah antara perkara-perkara yang
Pensyarah Jabatan Syariah, Fakulti Pengajian Islam Universiti Kebangsaan Malaysia
.• Pegawai di Mahkamah Syariah Muar Johor
145
Jurnai Syariah. 14:2 [2006} 145-161
diletakkan dalam Jadual Kesembilan Perlembagaan Persekutuan dan Senarai 2
Perlembagaan Negeri I Melalui peruntukan ini, setiap negeri dalam Malaysia
mentadbirkan urusan agama mengikut peruntukan-peruntukan yang telah ditetapkan
oleh Perlembagaan Persekutuan dan setiap negeri melaksanakannya berdasarkan
kemampuan, pengetahuan, pengalaman dan kedudukan kewangan mereka. Walaupun
ada usaha-usaha ke arah penyelarasan dan penyeragaman undang-undang berkaitan
agama Islam di Malaysia oleh Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM) atas arahan
Perdana Menteri, ia masih belum lagi diwartakan dan dilaksanakan sepenuhnya atas
alasan-alasan teknikal dan pengubahsuaian draf undang-undang bagi kesesuaian
pemakaiannya di negeri-negeri.2
Oi Negeri Johor, urusan pernikahan di kalangan umat Islam telah termaktub di dalam
Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam Johor 1990. Melalui enakmen ini, sesuatu
pernikahan itu tidak boleh didaftarkan dan diterima pakai melainkan mestilah mengikut
kehendak peruntukkan-peruntukkan enakmen tersebut. Ini dijelaskan sebagaimana
Seksyen 12 (1) yang menyebut:
Sesuatu perkahwinan yang bersalahan dengan Enakmen ini tidak boleh
didaftarkan di bawah Enakmen ini dengan syarat bahawa sesuatu
perkahwinan yang diakad secara berlawanan dengan Bahagian ini tetapi
sah mengikut syarat-syarat hukum syarak boleh didaftarkan di bawah
Enakmen ini dengan perintah mahkamah tertakluk kepada seksyen 39 (2)'.3
Kesan perundangan ini membolehkan setiap ahli dalam keluarga itu yang terdiri daripada
suami, isteri, anak-anak dan kaum kerabat yang terlibat mendapat hak masing-masing
daripada pernikahan tersebut. Selain daripada itu, dengan perkahwinan yang diiktiraf
ini membolehkan semua anggota keluarga mengambil tanggungjawab dalam memastikan
kebahagiaan dan keharmonian dalam hidup berumah tangga.
Oari segi perlaksanaan enakmen tersebut , Jabatan Agama Johor
dipertanggungjawabkan mentadbir, mengatur, mengawal dan memperkukuhkan semua
urusan berkaitan pernikahan umat Islam di negeri Johor. Ouli Yang Maha Mulia
(OYMM) Sultan Johor yang merupakan Ketua Agama di Negeri Johor kemudiannya
telah melantik dan mentauliahkan Kadi Besar, Kadi-kadi dan jurunikah untuk
menjalankan urusan nikah kahwin ini seperti yang termaktub dalam Seksyen 27 Enakmen
Prof. Madya Dr. Abdul Samat Musa & Zuliza Kusrin (2002), Undang-undang Perlembagaan
dan Pentadbiran. Kuala Lumpur: Pusat Pengajian larak lauh UKM, h. 237
Berita Harian, 151anuari 2003.
Enakmen Undang-undang Keluarga Islam Negeri Sembi Ian 1990.
146
Faktor Penyebab Perkahwinan Tanpa Ke benaran DI Luar Negara
Undang-Undang Keluarga Islam 1990.4 la kemudiannya dilaksanakan di lapan buah
daerah mengikut bidang kuasa yang te lah ditentukan.
Berdasarkan enakmen tersebut, sesuatu pernikahan itu boleh dilakukan dengan tiga
cara iaitu:
1- Pernikahan itu di dalam daerah
11- Pernikahan di luar daerah atau di luar negeri Johor
111- Pernikahan di 1uar negara Malaysia
PERNIKAHAN DI DALAM DAERAH
Mana-mana orang yang tinggal atau bermastautin di sesuatu tempat di dalam negeri
Johor boleh melangsungkan akad nikahnya di tempat mastautinnya berdasarkan
enakmen ini sebagaimana dalam seksyen 20 (30) Enakmen Undang-Undang Keluarga
Islam 1990.5 Perkara yang menjadi rujukan tentang taraf mastautinnya ialah kad
pengenalan. Jika alamat dalam kad pengenalan adalah dalam negeri Johor, beliau
disifatkan sebagai telah bermastautin di negeri Johor. Jika alamat dalam kad
pengenalannya bukan alamat dalam negeri Johor, pemohon boleh mengemukakan surat
beranak sebagai dokumen pengesahan atau surat pengesahan mastautin oleh Penghulu
atau Ketua Kampllng.6
Mengikut Prosedur Kualiti MS ISO 9002 (2002) Jabatan Agama Johor, proses
pernikahan ini bermula dengan pemohon dikehendaki membeli borang nikah (Borang
1 bagi lelaki dan borang 2 bagi perempuan). Selepas melengkapkan butiran-butiran
dalam borang tersebut, pemohon dikehendaki menyertakan surat pengesahan status
diri sama ada bujang, anak dara, duda, janda atau balu yang boleh diperoleh daripada
Penghulu, Ketua Kampung atau majikannya.7
Selain daripada itu, pemohon perlu menyertakan sij il Kursus Pra Perkahwinan Islam
(MBKPPI), dan surat pengesahan bebas HIV daripada Klinik Kesihatan terdekat.
Selepas disemak olehjurllnikah kawasan atau mllkimnya, pemohon akan ditapis sekali
lagi oleh pegawai bertugas di daerahnya. Jika permohonan telah lengkap dan pemohon
lulus dalam tapisan-tapisan di atas, kellilusan lIntlik bernikah akan dikeluarkan oleh
Pegawai Tadbir Agama Daerah (dahulunya dipanggil Kadi). Setelah majlis akad nikah,
dalam tempoh 30 hari sijil nikah akan dikeluarkan sebagai tanda pernikahan tersebut
Ibid.
Ibid.
Prosedur Kualiti MS ISO 9002 (2002) labatan Agama lohor
Ibid.
147
Jurnal Syariah. 14:2 [2006J 1-15-1 61
telah didaftarkan di negeri Johor dan boleh diguna pakai untuk semua urusan rasmi
pasangan tersebut.
8
PERNlKAHAN DI LUAR DAERAH ATAU DI LUAR NEGERI JOHOR
Pasangan yang tinggal berlainan daerah atau berlainan negeri ingin mengadakan akad
nikah, maka merekajuga tertakluk dalam enakmen yang sama iaitu Enakmen UndangUndang
Keluarga Islam 1990. Sekiranya pemohon lelaki, pemohon dikehendaki
menghadiri Kursus Perkahwinan Islam, membuat pemeriksaan HIV di Klinik
Kesihatan berhampiran, membeli dan melengkapkan borang permohonan nikah (borang
I) dan mendapatkan surat pengesahan bujang. Setelah disemak olehjurunikah kawasan
dan ditapis sekali lagi oleh pegawai bertugas di Pejabat Agama Daerah tersebut, satu
kelulusan akan dikeluarkan oleh Pegawai Tadbir Agama Daerah melalui borang 3
(Borang Kebenaran Bernikah). Dengan surat kebenaran ini, pemohon lelaki akan
menghantar atau mengirimkannya kepada pihak perempuan yang tinggal berlainan
daerah atau negeri dengannya. Urusan selanjutnya akan diuruskan oleh pihak isteri di
Pejabat Agama tempat tinggal bakal isteri tersebut sehinggalah hari pernikahan.9
Sekiranya pemohon tersebut adalah perempuan, beliau dikehendaki mengikut Kursus
Pra Perkahwinan Islam, pemeriksaan HIV, membeli serta melengkapkan borang 2
(Borang permohonan nikah bagi perempllan). Sebelum permohonannya diproses dan
diluluskan oleh Pegawai Tadbir Agama Daerah, pemohon perempuan mesti
mendapatkan surat kebenaran (Borang 3) pihak lelaki yang telah dilulllskan oleh
Pegawai Tadbir Agama Daerah di mana pihak lelaki itll tinggal. Selepas borang
permohonan itu lengkap dan disertakan dengan dokllmen-dokumen sokongan iaitu surat
akuan bujang, borang pemeriksaan HIV, sijil Kurus Pra Perkahwinan Islam dan juga
sllrat kebenaran pihak lelaki, permohonan beliau akan disemak olehjurunikah kawasan
danjuga pegawai bertugas di PejabatAgama Daerah. Setelah itu, satu sllrat kebenaran
bernikah dikeluarkan oleh pasangan tersebut akan dinikahkan di mana tempat
perempuan itu lazim tinggal. Selepas majlis pernikahan dilangsungkan, pasangan terse but
akan diberikan sijil nikah mereka dalam tempoh 30 hari dari tarikh pernikahan. lo
Ibid.
Ibid.
10 Ibid.
148
FaklOr Penyebab Perkahwinan Tanpa Kebenaran Di Luar Negara
PERNIKAHAN DI LUAR NEGARA
Menyedari bahawa terdapat sebilangan rakyat negeri ini yang berhasrat untuk bernikah
di luar negara, suatu peraturan telah diaturkan bagi mereka mengikllt Enakmen UndangUndang
Keluarga Islam 1990. Seseorang yang ingin bernikah di luar negara Malaysia
sarna ada pemikahan dengan warganegara asing atau tempatan atas alasan masalah
keizinan keluarga atau apajua alasan, mereka dimestikan mendapat kebenaran terlebih
dahulu daripada pihak berkuasa agama negeri sebagaimana yang diperuntukkan di
dalam seksyen 19 Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam 1990.11
Pemohon yang ingin bernikah di luar negara Malaysia dimestikan membuat beberapa
persediaan sebelum kebenaran bernikah di luar negara dikeluarkan. Antara persediaan
tersebut ialah hadir Kursus Pra Perkahwinan Islam, membuat persediaan HIV,
mengemukakan surat akuan status diri (bujang, dara, duda,janda atau balu) dan juga
surat kebenaran berpoligami oleh pihak Mahkamah Syariahjika berpoligami. Selepas
beberapa persediaan tersebut, pemohon akan membllat permohonan melalui Pejabat
Agama Daerah dimana tempat ia tinggal dengan menggunakan borang 1 (bagi lelaki)
dan borang 2 (bagi perempuan). Permohonan tersebut akan disemak dan ditapis oleh
jurunikah kawasannya dan kemudian oleh pegawai bertugas di Pejabat Agama
Daerah. 12
Sekiranya permohonan tersebut telah lengkap dengan dokumen yang diperlukan di
atas termasuk dokumen tambahan lain yang diperlukan bagi kes-kes tertentu seperti
surat keterangan diri calon pasangan bagi kes pasangan warga negara asing, surat
wakiilah wali bagi kes wali tidak dapat hadir ke majlis akad nikah di luar negara dan
surat akuan memeluk Islamjika pasangan adalah seorang mualaf. Selepas diluluskan
oleh Pegawai Tadbir Agama Daerah, surat kelulusan terse but perlu dirujuk kepada
Kadi Besar atau jawatan sekarang dipanggil sebagai Ketua Penolong Pengarah
Bahagian Undang-Undang Syarak, Jabatan Agama Johor. Selepas Ketua Penolong
Pengarah Bahagian Undang-Undang Syarak berpuas hati dengan segala keterangan
yang ada, beliau akan mengeluarkan satu surat kebenaran untuk bernikah di luar negara
yang ditujukan kepada pihak berkuasa agama negara yang dipilih oleh pasangan itu.
Dengan surat kebenaran ini, barulah pihak berkuasa agama negara berkenaan akan
meluluskan pernikahan an tara pasangan berkenaan dan satu sijil pernikahan akan
dikeluarkan. 13
II Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam 1990
12 Prosedur Kualiti MS ISO 9002 (2002) Negeri Johor, op.cit.
13 Ibid.
149
Jurnal Syar iah. I·C! {2{){)6] 1-15-161
STATISTIK PERMOHONAN PENGESAHAN NIKAH (ISBAT NIKAH) DI
LUAR NEGARA DI MAHKAMAH SYARIAH MUAR, JOHOR TAHUN
2003
Sebagaimana telah dibincangkan di atas, perkahwinan merupakan satu tuntutan agama
dan merupakan fttrah semulajadi man usia. Bagi mencapai hasrat berumah tangga,
ramai di kalangan umat Islam sanggup mengeluarkan belanja yang besar bagi
memastikan hari yang bersejarah ini diadakan dengan gilang-gemilang. Lazimnya di
negeri Johor, proses pernikahan itu bermula dengan majlis ' menghantar tanda ' atau
maj lis pertunangan. Apabi la sampai tempoh masa yang dijanj ikan, kedua-dua pasangan
tersebut akan dinikahkan oleh wali pihak perempuan dan diikuti dengan satu majlis
jamuan akan diadakan sebagai tanda pengisytiharan bahawa kedua mempelai telah
sah disatukan di dalam ikatan yang rasmi dan syar ' ie.
Tradisi pemikahan seperti ini seharusnya dikekalkan bagi menjamin keharmonian dan
permuafakatan dalam masyarakat. la adalah disebabkan proses pemikahan ini dilakukan
mengikut saluran yang benar dan di lakukan secara telus serta dapat diterima oleh
semua pihak termasuk kedua pasangan itu sendiri, keluarga masing-masing, masyarakat
sekitar, hukum agama dan juga undang-undang di negara ini .
Bagaimanapun terdapat sebilangan pasangan yang melangsungkan akad nikah dengan
cara yang boleh disifatkan sebagai 'misteri '. Misteri kerana terkadang pernikahan
mereka tidak diketahui oleh keluarga terdekat, jiran tetangga dan tidak ada dokumen
yang sah yang menunjukkan pernikahan tersebut. Ini mungkin disebabkan pernikahan
tersebut dilakukan di luar negara tanpa pengetahuan pihak berkuasa agama atau
dinikahkan secara sindiket atau pernikahan yang sengaja disembunyikan bagi satusatu,
tujuan dan kepentingan mereka.
Nikah di luar negara dibenarkan dalam Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam
1990 tetapi dimestikan mendapat kebenaran pihak berkuasa agama terlebih dahulu.
Sekiranya dilakukan tanpa kebenaran ia boleh dituduh telah melakukan satu kesalahan
di bawah seksyen 39 enakmen di atas dan boleh dihukum dengan denda tidak melebihi
RM I ,000.00 dan penjara tidak melebihi 6 bulan atau kedua-duanya sekali. Bahkan
jika melibatkan poligami, pasangan tersebut boleh dihukum dengan denda tidak melebihi
RM1 ,000.00 dan penjara tidak melebihi 6 bulan atau kedua-duanya sekali di bawah
Seksyen 122 enakmen yang sama. 14
.14 Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam Negeri Johor 1990.
ISO
Faktor Penyebab PerkahlVinan Tanpa Kebenaran Di Luar Negara
Isu pernikahan di luar negara semakin hangat pada awal tahun 2003 apabila Kerajaan
Negeri Perlis mengumumkan akan memudahkan lelaki berpoligami termasuk
melonggarkan syarat seperti tidak memerlukan kebenaran isteri pertama bagi menyekat
lelaki di negara ini pergi ke Thailand untuk berkahwin. 15 Gambaran yang diberikan
dari laporan akhbar seolah-olah setiap pasangan yang bern ikah di luar negara
(khususnya Thailand) adalah pernikahan poligami atau kahwin lari, sedangkan
kemungkinan banyak lagi sebab-sebab lain yang mendorong pasangan tersebut bernikah
di luar negara. 16
8agi negeri Johor, pernikahan di luar negara juga tidak terkecuali dari menjadi isu
dalam masyarakat. Jika diperhatikan dengan teliti, 'trend' pernikahan di luar negara
tanpa kebenaran ini semakin ketara dari setahun ke setahun sehingga menimbulkan
kebimbangan pihak-pihak yang berwajib. Sebagai contoh, bagi daerah Muar sahaja
pad a tahun 200 I terdapat 16 kes permohonan 'Isbat Nikah' (pengesahan nikah) di
Mahkamah Syariah Muar, Johor. Jumlah ini tidak termasuk pasangan yang belum atau
tidak mahu mendaftar pernikahan mereka pada tahun berkenaan . Jumlah ini terus
meningkat lebih mendadak pad a tahun 2002 dengan 39 kes dan peningkatan terus
berlaku pada tahun 2003 dengan 54 kes. Keterangan lanjut adalah sebagaimana
dijelaskan dalamjadual 1.1 di bawah:
Jadual 1.1: Jumlah permohonan 'Ishat Nikah' di Mahkamah Syariah Muar,
Johor dari tahun 2001 hingga tahun 2003. 17
Bil. Bulan
I. J anuari
2. F cbruari ------
3. Mac
4. ;\pril
5. Mei
6. .lUll
7. .I ul ai
8. , Ocos
9. September
y - Oktuhcr
II. Nu\ el1lhcr
12. Di sc l1lbcr
Jumlah
I ; Berita Harian, 7 Januari 2003.
16 Berita Harian, 15 Januari 2003.
Tahun 2001
I
2
I
1
2
3
0
3
2
1
0
0
16
17 Fail statistik Mahkamah Syariah Muar
151
Tahun 2002 Tahun 2003
0 0
I I
I 5
10 4
2 6
9 7
2 5
5 5
0 8
0 7
1 1
8 5
39 54
Jurnol S)·o n o h. 1-1: 2 [2 ()() 6 ] 1-15 - 161
Isu pernikahan di luar negara ini jika tidak dipantau dan dikawaL mungkin sedikit
sebanyak akan menimbulkan masalah dan kesusahan ke atas pihak-pihak berkenaan
khususnya jika pernikahan itu melibatkan poligami, mengandung di luar nikah,
ketidakizinan keluarga, pernikahan secara paksa, nikah sindiket atau penipuan. Selain
daripada itu, adalah menjadi tanggungjawab bersama memastikan semua rakyat
Malaysia khususnya umat Islam sentiasa memastikan semua rakyat Malaysia khususnya
umat Islam sentiasa mematuhi peraturan yang telah diatur untuk mereka agar kehidupan
mereka lebih teratur, harmoni, gembira dan maju .
PUNCA-PUNCA PERNlKAHAN TANPA KEBENARAN DI LUAR NEGARA
BERDASARKAN STATISTIK PERMOHONAN 'ISBAT NIKAH' DI
MAHKAMAH SYARIAH MUAR TAHUN 2003.
Sesuatu pernikahan itu boleh dilakukan di mana-mana tempatyangdipilih oleh pasangan
itu asalkan pernikahan mereka memenuhi rukun nikah dan syarat-syaratnya.
Bagaimanapun bagi memastikan pernikahan itu diakui, kebenaran untuk melangsungkan
pernikahan itu hendaklah diperoleh terlebih dahulu . Bagi kes pernikahan tanpa
kebenaran di luar negara, didapati beberapa faktor yang mendorong pasangan bernikah
tanpa kebenaran di luar negara. Antaranya ialah :
Faktor Keluarga
Hasil kajian kes yang diperoleh kebanyakan kes pernikahan tanpa kebenaran di luar
negaradikaitkan dengan alasan masalah keluarga. lni merangkumi masalah ketidakizinan
keluarga sendiri seperti wali tidak bersetuju dengan calon suami, wali sengaja enggan
menikahkan atas pelbagai alasan sendiri, ibu bapa atau ahli keluarga tidak merestui
pernikahan tersebut disebabkan masih dalam alam pengajian, tidak sekuturunan dan
pihak keluarga telah menentukan calon yang lain sebagai pasangannya. Kesan
ketidakizinan keluarga in i menyebabkan pern ikahan terse but tidak dapat d i laksanakan
dengan sempurna atau mengikut proses yangbiasa diamalkan . Akibatnya, pasangan
tersebut mengambil jalan lain iaitu bernikah di luar negara bagi menyelesaikan
permasalahan mereka.
Fakta kes:
Contoh pertama, Kes bil : J/MRIR/ I09/02 di antara pemohon per1ama Fared bin
Maslan dan pemohon kedua Norazian binti Sapaah. Pemohon-pemohon telah bernikah
di Wilayah Yala, Thailand pada 171712000 dengan menggunakan wali hakim . Keduaduanya
warganegara Malaysia dan masih bujang. Alasan yang mendorong pasangan
152
Faktor Penyebab Perkahwinan Tanpa Kebenaran DI Luar Negara
bernikah di Wilayah Yala Thailand ialah ke luarga perempuan telah memutuskan
pertunangan setelah mengetahui bahawa pihak lelaki adalah seorang penagih dadah.
Memandangkan pihak perempuan telah tinggal serumah dengan pihak lelaki maka
perkara ini mendorong pasangan bertekad untuk bernikah di luar negara tanpa
pengetahuan ah I i keluarga masing-masing. 18
Contoh kedua, Kes Mal bil: 0 I 003-0 I 0-387/03 di antara pemohon pertama Suhaimi
bin Md. Said dan pasangannya pemohon kedua iaitu Sharifah Ainon bt Syed Abbas ..
Pasangan telah bernikah di Wilayah Songkla, Thailand pada 411 0/2002 dengan
menggunakan wali hakim . Kedua-duanya warganegara Malaysia dan masih bujang.
Alasan pasangan bernikah di Wilayah Songkla, Thailand ialah kerana kedua ibu bapa
pihak perempuan tidak setuju dengan pilihan anaknya yang bukan dari keturunan ' Syed '
seperti mereka dan seterusnya wali beliau enggan mewalikan. Pasangan juga
menyatakan bahawa mereka pernah membuat permohonan bernikah di PejabatAgama
Temerloh Pahang namun permohonan mereka tidak di layan .19
Contoh ketiga ialah Kes Mal bil: 01003-010-298/03 di antara pemohon pertama
Ruslin bin Yusuf dan pasangannya selaku pemohon kedua iaitu Maimunah binti Rosmin.
Pasangan telah bernikah pada 22/5/2000 di Wilayah Songkla, Thailand dengan
menggunakan wali hakim. Kedua-duanya warganegara Malaysia dan pasangan masih
bujang. Alasan yang diberikan oleh pasangan bernikah kepada mahkamah ialah kerana
bernikah di Wilayah Songkla, Thailand kepada mahkamah ialah kerana ibu pihak
perempuan tidak setuju dengan pilihan anaknya namun pihak bapa perempuan tidak
membantah.20
Contoh keempat ialah Kes Mal bil: 0 I 003-0 I 0-161 /04 di antara pemohon pertama
luliah bt Md Taha wargallegara Malaysia dan pasangannya selaku pemohon kedua
Suparman bin Sukarman seorang warganegara Indonesia. luliah bt Md Taha adalah
isteri kedua Suparman bin Sukarman yang telah mempunyai isteri di Indonesia.
Pasangan telah bernikah di Indonesia pada 5/4/2002 dengan menggunakan wali hakim.
Alasan lu liah bt Md Taha selaku warganegara Malaysia bernikah di Indonesia kerana
beliau mendapat tentangan pihak keluarganya dan ketika itu beliau masih bersekolah.21
18 Fail Kes pejabatAgama Daerah Muar Tahun 2003.
19 Fail Kes Mahkamah Syariah MuarTahun 2003 .
20 Ibid.
21 Ibid.
153
Jurnal Syariah, 14:2 [2006} 145-161
Faktor Perkahwinan Poligami
Sebilangan pasangan yang bernikah di luar negara adalah disebabkan pernikahan
tersebut merupakan pernikahan poligami sarna ada pihak perempuan dalam pernikahan
itu menjadi isteri kedua, ketiga atau keempat. Oleh kerana permohonan poligami di
negeri Johor khususnya dan di Malaysia secara amnya dimestikan mendapat kebenaran
Mahkamah Syariah, terdapat pasangan yang mengambiljalan mudah dengan melakukan
pernikahan mereka di luar negeri, Alasan yang diberikan termasuklah mendapat
tentangan isteri sedia ada, tidak mahu isteri sedia ada mengetahui atau mengelak dari
diketahui pihak-pihak tertentu seperti majikan, kaum keluarga atau pihak berkuasa
agama tempatan.
Fakta kes:
Contoh pertama, Kes Mal bil: 0 I 003-0 I 0-390103 di antara pemohon pertama Mohd
Shah bin Md Akib dan pemohon kedua seorang warganegara Indonesia selaku
pasangannya iaitu Maikalsum bt. Abdul Latif. Ini adalah pernikahan ketiga bagi Mohd
Shah bin Md Akib yang telah mempunyai dua orang isteri sedia ada yang keduaduanya
warganegara Malaysia. Pasangan telah bernikah di Wilayah Narathiwat,
Thailand dengan menggunakan wali hakim. Alasan yang diberikan oleh pihak lelaki
yang mendorong beliau bertekad untuk bernikah di Wilayah Narathiwat, Thailand ialah
kerana terlalu banyak syarat-syarat yang harus dipatuhi untuk bernikah di Malaysia
dengan warganegara asing ditambah lagi dengan prosedur Mahkamah yang perlu dipatuhi
kerana beliau berpoligami , Beliaujuga menyatakan bahawa beliau sukar mendapatkan
kebenaran atau kelulusan darijabatan tempat beliau bertugas,22
Contoh kedua, Kes Mal bil: 0 I 003-0 I 0-274/03 di antara pemohon pertama Musannif
bin Abdullah dengan pasangannya selaku pemohon kedua Nor Hayati binti Othman.
Kedua-duanya warganegara Malaysia. Pasangan telah bernikah di Patani, Thailand
pad a 28/6/2003 dengan menggunakan wal i hakim. Aalsan yang diberikan oleh pasangan
bernikah di Wilayah Patani, Thailand ialah prosedur permohonan poligami di negeri
Johor ini adalah sukar. Beliaujuga menyatakan bahawa hubungan isteri pertama dengan
isteri kedua ini adalah baikY
22 Ibid.
23 Ibid.
154
Faktor Penyebab Perkahwinan Tanpa Ke benaran Di Luar Negara
Contoh ketiga ialah Kes Mal bil: 01003-010-333/03 di an tara pemohon pertama
Syed Othman bin Syed Abdullah dengan pasangannya selaku pemohon kedua ialah
Ema Malisa binti Bogi. Kedua-duanya warganegara Malaysia. Pasangan telah bernikah
di Wilayah Songkhla, Thailand pada 3 November 2002 dengan menggunakan wali
hakim. Alasan yang diberikan oleh pihak lelaki ialah kerana isteri pertamanya tidak
setuju dan prosedur permohonan poligami adalah sukar sedangkan beliau amat
memerlukan zuriat kerana sehingga kini beliau belum dikurniakan zuriat.24
Contoh keempat ialah Kes Mal bil: 01003-010-331 /03 di an tara pemohon pertama
Ropiah binti Haron dengan pasangannya selaku pemohon kedua iaitu Madam @ Medom
bin Abdul Manap. Kedua-duanya adalah warganegara Malaysia. Pasangan telah
bernikah di Wilayah Narathiwat, Thailand pada 6 Ogos 2003 dengan menggunakan
wali hakim. Alasan yang diberikan oleh pihak lelaki ialah beliau ada masalah dengan
isteri pertama yang ingkar dengan arahan suami dan sentiasa keluar tanpa izin suami.
Bagi pihak perempuan beliau tidak mendapattentangan keluarga dan memandangkan
beliau seorangjanda yang telah bercerai mati dengan bekas suaminya.25
Faktor Kewarganegaraan
Pada masa ini terdapat warganegara asing yang datang berkunjung ke Malaysia ataupun
warganegara Malaysia ke luar negara sam a ada kerana melancong, belajar, bekerja
dan menjalankan urusan perniagaan. Keadaan ini secara tidak langsung mendorong
hubungan peribadi antara warganegara asing dengan penduduk tempatan. Hasil
hubungan tersebut terdapat sebilangan mereka yang melangsungkan akad nikah di
luar Malaysia tanpa kebenaran pihak berkuasa agama negeri atas pelbagai alasan
seperti sedang berada di negara berkenaan dan tidak sempat balik ke Malaysia,
memerIukan kos yang tinggi untuk berulang al ik dan juga d isebabkan pern ikahan dengan
warganegara asing tersebut merupakan pernikahan poligami.
Fakta kes:
Contoh pertama ialah Kes Mal bil: 01003-010-224/03 di an tara pemohon Syed Noh
bin Syed Salleh dan pasangannya Khadega Hussein binti Ahmed. Suami seorang
warganegara Malaysia dan pasangannya seorang warganegara Kuwait. Pasangan
telah bernikah pada 13/7/1 959 di Republik Yaman dengan berwalikan bapa. Pasangan
masih bujang sebelum berkahwin. Alasan beliau bernikah di sana ialah kerana isteri
24 Ibid .
25 Ibid.
155
Jurnal Syariah, 14:2 [2006} 145-161
seorang warganegara Kuwait dan beliau sendiri telah bertugas di Kuwait melebihi 15
tahun.26
Contoh kedua ialah Kes Mal bil: 0 I 003-0 I 0-302/03 di antara pemohon Ruknudin bin
Mohamad Yahya dan pasangannya selaku pemohon kedua bernama Sajeetha Banu a/
k A. Nazimuddin. Suami seorang warganegara Malaysia dan isteri seorang
warganegara India. Pasangan telah bernikah pada 21 April 1996 di India berwalikan
bapa. Pasangan sebelum berkahwin adalah masih bujang. Alasan mereka bernikah di
sana ialah kerana pasangan mempunyai hubungan saudara dan selain itu keluarga
isteri dan keluarga suami juga masih tinggal di sana.27
Contoh ketiga ialah Kes Mal bi I: 0 I 003-0 I 0-427/03 d i an tara pemohon pertama
lamaludin bin Abd. Rahman dan pasangannya selaku pemohon kedua Mariam Noor
Humaira (Maria Genia Salva). Pasangan masih bujang dan mereka telah bernikah
pada 4 lun 2003 di Dubai (United Arab Emirates) dengan berwalikan hakim kerana
isteri adalah seorang saudara baru. Alasan suami bernikah di sana ialah kerana beliau
memang bertugas di sana.28
Contoh keempat ialah Kes Mal bil: 0 I 003-0 I 0-203/03 di antara pemohon pertama
Mohd Nasir bin Ali dan pasangannya selaku pemohon kedua iaitu Intela Khartika
Putri. Pemohon pertama seorang duda warganegara Malaysia dan pemohon kedua
seorang janda warganegara Indonesia. Pasangan telah bernikah pada 7/1/2002 di
Indonesia dengan menggunakan wali bapa. Alasan suami bernikah di Indonesia
ialah kerana isteri dan keluarganya menetap di Indonesia dan beliau sendiri telah
bertugas di Indonesia melebihi 10 tahun. 29
Faktor Undang-Undang
Peraturan Pernikahan di negeri lohor melalui Enakmen Undang-Undang Keluarga
Islam 1990 yang antara lain bertujuan menyusun atur dan mengawal isu-isu yang
berkaitan dengan perkahwinan, perceraian dan hal-hal yang bersangkutan dengannya.
Bagaimanapun, terdapat segelintir rakyat negeri lohor yang beranggapan peruntukkan
undang-undang yang telah ditetapkan adalah sangat menyusahkan dan membebankan.
Umpamanya peraturan yang mensyaratkan setiap pasangan yang hendak bernikah
26 Ibid.
27 Ibid.
28 Ibid.
29 Ibid.
156
Faklor Penyebab Perkahwinan Tanpa Kebenaran Di Luar Negara
membeli borang, mengisi dan melengkapkannya, menghadiri kursus pra perkahwinan,
mendapatkan surat akuan bujang, surat akuan mastautin, surat pengesahan HIV, surat
pengesahan Jabatan Pendaftaran Negara bagi pemegang Penduduk Tetap, menghadiri
temu bual dan sebagainya yang memerlukan pengorbanan masa, tenaga dan wang.
Malah bagi kes-kes tertentu ia akan dirujuk ke Mahkamah Syariah dan kelulusan
seperti kes wali enggan, permohonan poligami dan kes yang bersangkutan dengan
perceraian. 8agi sesetengah pasangan, peraturan-peraturan ini sangat membebankan
dan menjadi penghalang utama hasrat mereka untuk menjadi pasangan suami isteri .
Sebagai langkah aiternatif, mereka keluar Malaysia dan bernikah di sana dengan
anggapan proses pernikahan di sesetengah negara luar itu lebih mudah untuk dilakukan
berbanding di dalam negara sendiri.
Fakta kes:
Contoh pertama ialah Kes Mal bil: 0 I 003-0 I 0-315/03 di an tara pemohon pertama
Muhammad Noor Sim bin Abdullah dan pasanga;1I1ya selaku pemohon kedua iaitu
Jumaria. Suami seorang saudara baru warganegara Malaysia dan isteri seorang
warganegara Indonesia. Pasangan berstatus bujang sebelum perkahwinan ini. Pasangan
telah bernikah pada 3 Ogos 2003 di Wilayah Narathiwat, Thailand dengan menggunakan
wali hakim. Alasan suami bernikah di Wilayah Narathiwat, Thailand kerana prosedur
yang sukar kerana isteri seorang warganegara Indonesia yang memerlukan mereka
mengambil dokumen tentang isteri di Indonesia dan ini memerlukan kos yang tinggi .
Di samping itu pula suami adalah seorang saudara baru yang kurang memahami tentang
keperluan untuk bernikah mengikut Islam.3D
Contoh kedua pula ialah Kes Mal bil : 01003-0 10-330/03 di antara pemohon pertama
Daud bin Omar dan pemohon kedua selaku pasangannya Fatimah binti Ismail. Keduaduanya
adalah warganegara Malaysia. Pasangan telah bernikah pada 26 Januari 2003
di Wilayah Narathiwat, Thailand dengan menggunakan wali abang kandung. Alasan
suami bernikah di Wilayah Narathiwat, Thailand kerana beliau menghadapi masalah
tiada surat pengesahan cerai dengan isteri pertamanya kerana beliau tidak pernah ke
Pejabat Agama Daerah untuk mendaftarkan perceraian beliau . Oleh itu untuk
mengelakkan proses Mahkamah yang perlu beliau lalui untuk mendapatkan sijil cerai
beliau mengambiljalan mudah dengan bernikah di Thailand.31
30 Ibid.
31 Ibid.
157
Jurnal Syariah. 14:2 [2006} 145-161
Contoh ketiga, Kes Mal bil: 01003-010·388/03 di antara pemohon pertamaAbdul
Shukur Ravi bin Abdullah seorang saudara baru warganegara Malaysia dan pemohon
kedua selaku pasangannya seorang warganegara Malaysia juga iaitu Zaiton binti
Sulaiman. Pasangan telah bernikah pada 30 Mac 2002 di Wilayah Songkhla,
Thailand dengan menggunakan wali hakim. Alasan pernikahan di Wilayah Songkhla,
Thailand ialah kerana bagi mengelakkan diri daripada melakukan proses permohonan
poligami memandangkan beliau kini sedang dalam proses permohonan cerai dengan
isteri pertamanya.32
Contoh keempat ialah Kes Mal bil : 01003-010-389/03 di antara pemohon pertama
Suriah binti Embong dengan pasangannya selaku pemohon kedua Md Hussin bin
Embong. Isteri seorangjanda dan suami seorang yang telah mempunyai seorang isteri.
Pasangan telah bemikah pad a 18 September 1998 di Wilayah Songkhla, Thailand dengan
menggunakan wali hakim. Alasan beliau bemikah di Wilayah Songkhla, Thailand kerana
suami tidak mendapat izin daripada isteri pertamanya dan beliau pernah mohon untuk
berpoligami di Johor Bahru dan Seremban namun permohonan beliau gagal
.33
KESIMPULAN
Sesuatu pemikahan itu boleh dilakukan di mana-mana tempat yang dipilih oleh pasangan
asalkan pernikahan mereka memenuhi rukun nikah dan syarat-syaratnya.
Bagaimanapun bagi memastikan pemikahan itu diakui, kebenaran untuk melangsungkan
pernikahan hendaklah diperoleh terlebih dahulu.
Hasil dapatan kajian menunjukkan pernikahan tanpa kebenaran di ILiar negara di
kalangan orang Islam di negeri Johor mempunyai senario yang tersendiri dan didorong
ole,h faktor-faktor tertentu iaitu faktor keluarga, faktor perkahwinan poligami, faktor
kewarganegaraan dan faktor undang-undang. Sekalipun faktor-faktor di atas merupakan
alas an yang ban yak didapati oleh pengkaji berkemungkinan masih banyak lagi alasan
yang boleh diberikan oleh pasangan tersebut. Ini kerana hanya mereka yang tahu
punca kenapa mereka bernikah di luar negara tanpa kebenaran. Dari aspek kesan
pernikahan tersebutdapatan kajian memperoleh beberapa kesan iaitu dipisahkanjika
pernikahan itu tidak sah, pasangan dikenakan penalti dan sukar untuk mendapat hak
suami atau isteri.
32 Ibid.
JJ Ibid.
158
Faktor Penyebab Perkahwinan Tanpa Ke benaran Di Luar Negara
Lantaran itu setiap pasangan yang bercadang mengambil jalan pintas dalam
menyelesaikan masalah, mereka sepatutnya memikirkan kesan pernikahan tersebut
secara mendalam sebelum tindakan nekad tersebut diambil bagi mengurangkan
masalah-masalah baru yang lain yang bakal timbul akibat pernikahan tersebut.
CADANGAN
Perkahwinan merupakan suatu tuntutan kepada manus ia untuk diaplikasikan dalam
kehidupan demi memenuhi fitrah manusia untuk berkasih sayang dan membina keluarga
bahagia. Justeru pembinaan sebuah keluarga yang berasaskan kasih sayang yang sejati
perlu dilaksanakan berasaskan kepada panduan yang telah ditetapkan oleh Syarak
dan pelbagai prosedur yang telah ditetapkan oleh perundangan itu sendiri.
Tanpa wujudnya suatu perlaksanaan yang berdasarkan kepada panduan di sudut Syarak
dan mengikut prosedur-prosedur yang telah ditetapkan oleh perundangan mampu
menjuruskan sesuatu institusi keluarga itu ke arah perpecahan dan melemahkan
kekuatan sesuatu institusi keluarga itu sendiri. Oleh itu setiap pasangan yang ingin
membina sebuah keluarga yang bahagia di dunia dan di akhirat perlu prihatin terhadap
implikasi-implikasi yang akan timbul j ika sesuatu perlaksanaan dalam perkahwinan
tidak berasaskan panduan yang tepat.
Hasil kajian ini telah memberikan implikasi mengenai penyataan masalah kajian iaitu
apakah punca-punca yang mendorong seseorang bernikah di luar negara . Untuk
mengatasi permasalahan ini, beberapa cadangan dikemukakan untuk perhatian dan
tindakan pihak-pihak yang berkenaan.
Kerajaan Negeri Johor seharusnya merangka dasar pembangunan yang holistik dan
mapan di mana dasar pembangunan semasa hendaklah seiring dengan keperluan hidup
berumah tangga dan keutuhan hidup bermasyarakat. Dasar untuk menjamin
kesejahteraan dan masyarakat hendaklah diteruskan dan diperkemas kini sesuai dengan
cabaran globalisasi. Umpamanya dasar ' Keluarga Sakinah', 'Perpaduan Antara
Kaum', 'Masyarakat Madani ' dan seumpamanya. Kerajaan Negeri Johor
melalui pelbagai agensi awam di bawahnya hendaklah meningkatkan program-program
yang boleh memperkukuhkan hubungan dalam keluarga serta pembentukan keluarga
yang bahagia.
Jabatan Agama Johor sebagai agensi kerajaan yang bertanggungjawab khusus dalam
merancang, melaksana dan mengawal perkembangan agama Islam di negeri ini.
Seharusnya melaksanakan pelbagai program penerangan kepada masyarakat umum
159
Jurnal Syariah. 14:2 [2006} 145-161
tentang kesempurnaan Islam yang diterjemahkan dalam sistem pernikahan di dalam
Islam yang mempunyai kesan yang baik untuk kehidupan di dunia dan di akhirat.
Pelbagai program boleh dirancang dan dilaksanakan untuk mempertingkat keharmonian
rumah tangga, kepatuhan kepada undang-undangyang diamalkan danjuga perpaduan
di dalam masyarakat di samping usaha-usaha pencegahan terhadap sebarang bentuk
kemungkaran dan maksiat. Umpamanya dengan melaksanakan program Keluarga
Sakinah, Baiti Jannati, Semurni Kasih, Anak Soleh Titian Ke Syurga dan sebagainya.
Selain daripada itu, usaha-usaha penerangan tentang prosedur pernikahan di dalam
dan di luar negara hendaklah disebarluaskan kepada masyarakat umum umpamanya
melalui khutbah-khutbah, siri-siri penerangan, kursus-kursus pra perkahwinan, kursuskursus
keibubapaan, ceramah dan forum . Penyebaran dalam bentuk bahan bercetak
juga hendaklah diperbanyakkan seperti pamfiet, brosur, poster dan buku-buku kecil
selain daripada khidmat ' tele-info' dan laman web. Tujuannya adalah untuk memastikan
orang ramai mendapat maklumat yang secukupnya tentang prosedur pernikahan yang
diamalkan di negeri ini .
Kerajaan Negeri Johor melalui labatan Agama Johor hendaklah mengadakan rundingan
dengan negara-negarajiran berhubung dengan prosedur pernikahan di negara masingmasing
dengan memastikan setiap pasangan yang hendak bernikah di luar negara
hendaklah mengikut peraturan di negara berkenaan dan juga negara asal mereka.
Usaha-usaha memperkemaskan undang-undang serta penguatkuasaan negaranegara
di bawah MABIMS (Malaysia, Brunei, Indonesia dan Singapura) seharusnya
dibuat penyelarasan dan persefahaman.
Dapatan kajian menyatakan proses pernikahan di dalam negara dilihat sebagai amat
susah dan membebankan. Oleh yang demikian, pihak Jabatan Agama Johor seharusnya
mencarijalan bagi memperkemaskan prosedur pernikahan sehingga masyarakat tidak
berasa terkorban dengan prosedur yang merumitkan. Sekiranya sesuatu peraturan itu
dilihat sebagai perlu dan penting, penjelasan dan sebaran maklumat hendaklah dijelaskan
dengan sejelas-jelasnya supaya masyarakat tidak merasa pelik dan terkejut sehingga
menimbulkan suasana kacau bilau.
Jabatan Imigresen pula diminta memperketat peraturan kemasukan pendatangpendatang
asing tanpa izin (PATI) dan pekerja-pekerja asing ke negara ini. Larangan
bernikah di kalangan pekerja yang diberikan permit kerja di negara ini merupakan
langkah pencegahan dari masalah-masalah lain yang bakal yang ditimbulkan oleh
pekerja asing. Merujuk kepada surat daripada Jabatan Imigresen Malaysia Kuala
Lumpur rujukan IMM.BPA.22911118/1 bertarikh 19 lulai 2001 menyatakan bahawa
pekerja asing yang bekerja di negara ini di larang berkahwin dengan penduduk tempatan.
160
Faktor Penyebab Perkahwinan Tanpa Kebenaran Di Luar Negara
Pas Lawatan (Kerja Sementara) yang dikeluarkan kepada pekerja asing tersebut akan
dibatalkan dan pekerja asing akan dihantar pulang ke negara asal. Bagaimanapun
naluri manusia yang perlukan pasangan seharusnya diambil kira dengan memberikan
jalan dan peraturan yang khusus dalam memenuhi keperluan peribadi mereka.
Umpamanya dengan menyediakan buku peraturan khusus kepada pekerja-pekerja
asing yang berhasrat untuk bemikah sarna ada pernikahan sesama mereka (warga
asing) atau pernikahan dengan rakyat tempatan.
Sementara itu, ibu bapa hendaklah mengambil berat dalam pembentukan sebuah keluarga
yang hormat menghormati dan keluarga yang bahagia. Setiap ah I i keluarga seharusnya
dididik melaksanakan tugas dan peranannya bersesuaian dengan kedudukannyadalam
tugas dan peranannya bersesuaian dengan kedudukannya dalam rumah tangga.
Hubungan yang renggang dan kucar-kacir dalam sesebuah keluarga menyebabkan
timbulnya isu wali enggan menikahkan, anak melarikan diri, ugut mengugut dalam
rumah tangga dan mungkin penganiayaan dan penderaan. Oleh itu, setiap ahli keluarga
perlu berusaha menambah keilmuan dan keimanan masing-masing di samping berusaha
membentuk sifat saling kasih mengasihi, hormat menghormati dan sikap saling percaya
mempercayai.
Oi samping itu, setiap individu yang berhasrat untuk melangsungkan akad nikah
seharusnya mempelajari selok-belok peraturan pernikahan di negeri ini di samping
mempelajari ilmu-ilmu berkaitan rumah tangga dan keibubapaan. la merupakan
persediaan yang penting sebelum menjalinkan ikatan suami isteri dan membentuk sebuah
rumah tangga bahagia. Tidak sepatutnya timbul rasa malas, merasa diri serba tahu
dan kedegilan terhadap undang-undang kerana sebenarnya ia akan menyusahkan diri
sendiri. Individu yang hendak bemikah di luar negara seharusnya berfikir dengan tenang
dan teliti supaya rumah tangga yang akan dibina itu akan kekal selama-Iamanya dengan
penuh keseronokan dan kebahagiaan.
Masyarakat umumjuga boleh memainkan peranan dalam memastikan pernikahan yang
dilakukan di luar negara itu dapat dikawal. Antaranya dengan memastikan semuaj iran
tetangga dan sanak-saudara dikawal daripad sebarang perbuatan mungkar dan maksiat.
Sebarang bentuk hubungan yang mencurigakan seharusnya dimaklumkan kepada pihak
berkuasa supaya dikawal dan dicegah. Sikap 'janganjaga tepi kain orang' sepatutnya
tidak berlaku dalam usaha mencegah sebarang bentuk perbuatan sum bang dan maksiat
kerana bala yang disebabkan maksiat bukan terkena atas si pelaku sahaja tetapi
meliputi semua masyarakat yang tinggal di tempat itu. Oleh yang demikian, sikap
ambil peduli dan konsep mencegah lebih baik dari merawat seharusnya menjadi amalan
di kalangan umat Islam negeri ini.
161
162
.jpg)
0 Response to " "
Posting Komentar